Artykuł jaki ukazał się w gazecie „IT w administracji”
SMOK –
System Monitorowania Odpadów Komunalnych
w budownictwie wielorodzinnym w Gminie Kępice
- Jaka jest idea/ założenia projektu?
[IDEA/ZAŁOŻENIA PROJEKTU]
W ramach pilotażowej inwestycji zostanie utworzony System Monitorowania Odpadów Komunalnych – SMOK, czyli system podziemnej, selektywnej zbiórki odpadów wraz z oprogramowaniem informatycznym umożliwiającym identyfikację użytkownika oraz poprawną segregację odpadów. W ramach projektu zakłada się budowę 6 podziemnych pojemników na odpady o objętości 1100 l umieszczonych na dwóch sterowanych, podnoszących się ponad poziom gruntu platformach. System obsługiwany jest przez inteligentne oprogramowanie do zarzadzania i analizy zebranych danych. Przy platformach z pojemnikami i wystającymi ponad ziemię kioskami wrzutowymi umieszczony będzie słupek z panelem obsługi, na którym użytkownik zaloguje się za pomocą indywidualnej, przypisanej do lokalu mieszkalnego karty i pobierze odpowiednią liczbę samoprzylepnych kodów kreskowych na worki z odpadami. Użytkownik następnie zeskanuje kod kreskowy przy kiosku wrzutowym dla odpowiedniej frakcji i po otwarciu klapy wrzuci worek z odpadami wraz z naklejonym kodem kreskowym. W systemie podziemnym będzie również zainstalowana waga do kontroli ilości odpadów dla celów sprawozdawczych. Połączenie koszy podziemnych z innowacyjnym oprogramowaniem utworzonym w ramach projektu SMOK wraz z wagą i kodem kreskowym umożliwi pomiar ilości i identyfikację odpadów wrzucanych przez konkretny lokal mieszkalny. Jednocześnie system podziemny przyczyni się do poprawy estetyki miejskiej przestrzeni ale również wpłynie na poprawę warunków higienicznych i odorowych. Prototypowy system identyfikacji poprawnej segregacji będzie można łatwo zaimplementować na innych osiedlach wielorodzinnych w gminach miejskich i wiejskich w kraju. System SMOK może przyczynić się do rozwiązania problemu, z którym borykają się niemal wszystkie samorządy, czyli brakiem poprawnej segregacji przez mieszkańców budynków wielorodzinnych. System zostanie przetestowany przez 200 mieszkańców jednego z osiedli w gminie Kępice. Dodatkowo SMOK wyposażony będzie m. in. w wyszukiwarkę internetową przyporządkowującą dany odpad do odpowiedniej frakcji. Wyszukiwarka ta będzie regularnie uzupełniana/rozbudowywana o nowe rodzaje odpadów przez korzystających z aplikacji mieszkańców.
Cały system będzie zaprojektowany i wykonany zgodnie z zasadą uniwersalnego projektowania. W dniu 07 sierpnia 2020 r. wybrano wykonawcę SMOK. Dodatkowym atutem przedsięwzięcia jest fakt, że prace związane z wykonaniem podziemnych pojemników oraz współpracujących z nimi systemem wykona podmiot ekonomii społecznej – Spółdzielnia Socjalna „Zielony Punkt”. Spółdzielnia ta posiada doświadczenie w zakresie gospodarowania odpadami na terenie całej gminy Kępice i kompleksowo realizuje zadania związane z szeroko pojętą gospodarką komunalną. To podmiot, który najlepiej zna specyfikę obecnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Gminie Kępice i został za to wielokrotnie nagradzany w ramach prestiżowych konkursów.
- Jak ma wyglądać przebieg prac (jakie są ramy czasowe)
Inwestycja stanowi jeden z etapów szeroko zakrojonego projektu „Kępickie śmieci w Ekosieci – innowacyjny system zarządzania gospodarką odpadami” mającego na celu wzrost efektywności systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Kępicach. Projekt rozpoczęto 01 kwietnia 2019 r. od pogłębionej diagnozy i analizy problemu oraz konsultacji społecznych
Obecnie, trwa etap opracowania wstępnej wersji SMOK. Istotnym elementem inwestycji SMOK będzie możliwość jego 8-miesiecznego testowania przez mieszkańców, co niestety bardzo rzadko występuje w tego typu przedsięwzięciach. Po przeanalizowaniu rzeczywistych wyników testów opracowane zostaną wytyczne do budowy instalacji docelowych. Taki przebieg prac pozwoli także na elastyczne reagowanie na potrzeby zgłaszane przez mieszkańców. Inwestycja przeprowadzona będzie dla mieszkańców i z mieszkańcami! Ostatnim etapem projektu będzie rozpowszechnianie i propagowanie rezultatów w innych miejscowościach w Polsce. Z wyników prac i projektu (w tym z oprogramowania SMOK) będzie mogła korzystać każda polska gmina.
- Co już zostało zrobione i w jaki sposób?
Na podstawie wywiadów pogłębionych i ankiet wśród mieszkańców gminy Kępice, a także wyjazdów studyjnych zaproponowana została koncepcja systemu SMOK. Prace nad rozwiązaniem docelowym na każdym etapie są konsultowane z mieszkańcami ponieważ to oni będą użytkownikami systemu. Wybrana lokalizacja inwestycji obejmuje nowo wybudowane budynki wielorodzinne w ramach programu Mieszkanie +. Wybór lokalizacji uwarunkowany był spełnieniem odpowiednich norm i przepisów m.in. dotyczących zachowania odpowiednich odległości od budynków oraz innej infrastruktury. Wzięto także pod uwagę podziemną infrastrukturę komunalną – sieci wodociągowe, ściekowe, ciepłownicze itp. przebiegające przez potencjalne lokalizacje. Ważnym aspektem było także takie usytuowanie platform z pojemnikami tak aby ułatwić dojazd śmieciarki i pracę osobom odbierającym odpady. Podziemne pojemniki wyposażone w czujniki wypełnienia i wagę zastąpią konwencjonalne, często nieestetyczne kosze naziemne.
Wybrany wykonawca systemu SMOK Spółdzielnia Socjalna „Zielony Punkt” już w październiku ma dostarczyć makietę kosza wrzutowego, który zaprezentowany będzie podczas spotkań z mieszkańcami co pozwoli już na zebranie pierwszych uwag odnośnie funkcjonalności systemu.
Projekt współfinansowany jest ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2014-2020 – konkurs ogłoszony przez Ministerstwo Rozwoju skierowany do jednostek samorządu terytorialnego pod tytułem: „HUMAN SMART CITIES. Inteligentne miasta współtworzone przez mieszkańców”.
(GENEZA)
Ustawa z 13.09.1996 obliguje gminy do utrzymania czystości i porządku, w tym m.in. do zapewnienia odpowiedniego gospodarowania odpadami komunalnymi. Co więcej do 2020 r. poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia i odzysku odpadów komunalnych w gminach musi osiągnąć 50%. Problemem systemu gospodarki odpadami komunalnymi jest segregacja odpadów przez gospodarstwa domowe, czyli „u źródła”. Wyniki kontroli w gminie Kępice wykazały np., iż w latach 2013-18 pomimo zadeklarowanej gotowości wszystkich mieszkańców poziom recyklingu wynosi 32% (31.12.2017). Na podstawie danych literaturowych oraz rozmów z włodarzami miast ościennych (m.in. Miastko, Słupsk, Sławno) stwierdzono, że niski poziom segregacji odpadów komunalnych jest problemem ogólnopolskim i stanowi ogromne wyzwanie dla miast na najbliższe lata. Nie istnieje bowiem narzędzie umożliwiające uzyskanie informacji, którzy mieszkańcy pomimo deklaracji nie prowadzą prawidłowej segregacji, a tym samym uchylają się od wyższych opłat administracyjnych za niesegregowane odpady komunalne.
Obecna estetyka miejsc zbiórki odpadów pozostawia wiele do życzenia. Nie bez znaczenia jest również emisja odorów, na co wskazują liczne publikacje w prasie ogólnopolskiej. Na uwagę zasługują szczególnie punkty obsługujące budynki wielorodzinne. Problem ten zauważalny jest w gminie jak i całym kraju.
W związku z powyższym powołany w 10.2017 Zarządzeniem Burmistrza Kępic Interdyscyplinarny Komitet ds. Inteligentnego Miasta zdefiniował problemy systemu gospodarki odpadami w gminie Kępice oraz przedstawił wstępne założenia do inwestycji dotyczącej zmian obecnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi.
W obecnym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi należy doprowadzić do wzrostu efektywności gospodarowania odpadami komunalnymi w aspektach ekonomicznym, społecznym i środowiskowym tj.
- Zmniejszyć koszty związane z zagospodarowaniem zmieszanych odpadów komunalnych;
- Zwiększyć przychody z tytułu sprzedaży odpadów segregowanych specjalistycznym podmiotom;
- Wdrożyć narzędzia pozwalające na identyfikację odpadów w zakresie nieruchomości, z której pochodzą aby adekwatnie egzekwować opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi zgodnie z kosztem, jaki jest za gospodarowanie tymi odpadami ponoszony;
- Wdrożyć zasady wynagradzania postaw proekologicznych oraz społecznej odpowiedzialności za błędne gospodarowanie odpadami;
- Zintegrować lokalne społeczeństwo międzypokoleniowo w zakresie gospodarowania odpadami;
- Zachęcić społeczność do podejmowania inicjatyw oddolnych w zakresie poszanowania surowców naturalnych i dbałości o środowisko;
- Polepszyć walory estetyczne miejsc deponowania odpadów;
- Doprowadzić do wzrostu poziomów recyklingu i innych form odzysku surowców;
- Zmniejszyć tonaż odpadów komunalnych przekazywanych do unieszkodliwiania;
- Zredukować ilości produkowanych odpadów komunalnych wszystkich frakcji.
Obecne koszty utrzymania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi wynoszą 1 348 344 zł rocznie, w tym ok. 567 256 zł stanowią koszty zagospodarowania odpadów zmieszanych. Ilość odpadów komunalnych zmieszanych generowanych przez mieszkańca w 2018 r. tj. ok. 0,14468 Mg. Przyjmując taką ilość odpadów zmieszanych generowanych przez mieszkańców w 2020 r., roczny koszt zagospodarowania tych odpadów w przypadku 200 mieszkańców osiedla, na którym wdrażany będzie nowy system tj. 12 461,69 zł. Przyjmuje się, że na osiedlu, na którym zostanie zrealizowana pilotażowa inwestycja, generowanych będzie o połowę mniej odpadów zmieszanych. Roczny koszt zagospodarowania odpadów zmieszanych zmaleje więc o 6 230,85 zł. Przewiduje się że inwestycja pozwoli na oszczędności w zakresie zagospodarowania zmieszanych odpadów komunalnych na poziomie 6 230,85 zł rocznie. Będą to oszczędności kosztów operacyjnych związanych z gospodarowaniem odpadami.
Inwestycja ta nie wpływa jedynie na budżet gminy (aspekty finansowe) ale również na aspekty ekonomiczne, społeczne i ekologiczne w odniesieniu do jednostki terytorialnej jaką jest gmina, w tym ludzi ją zamieszkujących.
Efekty ekonomiczne, społeczne i ekologiczne inwestycji wdrożenia nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi (pilotażowo na pojedynczym osiedlu) to:
- redukcja o połowę kosztów związanych z zagospodarowaniem odpadów zmieszanych;
- wzrost przychodów z tytułu sprzedaży surowców wtórnych (pod warunkiem odpowiedniej zbiórki odpadów komunalnych i uzyskiwania czystych frakcji);
- oszczędność zasobów naturalnych wskutek ponownego użycia surowców pochodzących z odpadów;
- utworzenie estetycznego dla krajobrazu obiektu w miejsce konwencjonalnych pojemników burzących walory estetyczne otoczenia – 1 szt.;
- utworzenie narzędzia internetowego dla 200 mieszkańców służącego do zarządzania domową gospodarką odpadami – umożliwienie zweryfikowania przez mieszkańca ilości i jakości deponowanych przez niego odpadów komunalnych w danym okresie czasu;
- likwidacja barier architektonicznych występujących w przypadku konwencjonalnych pojemników – budowa obiektu dostępnego dla osób
z niepełnosprawnościami na zasadzie uniwersalnego projektowania
– 1 szt.; - wzrost poziomu odzysku, w tym recyklingu odpadów oraz ograniczenie ilości odpadów zmieszanych oraz deponowanych na składowiskach wpływające na redukcję emisji CO2 i innych substancji szkodliwych dla środowiska;
- redukcja ilości zmieszanych odpadów komunalnych o 72 kg na mieszkańca rocznie;
- wzrost świadomości ekologicznej 200 mieszkańców poprzez zaoferowanie narzędzia internetowego zawierającego informacje dot. gospodarki odpadami;
- redukcja odorów pochodzących z konwencjonalnych miejsc deponowania odpadów – 1 szt.
Wyniki analizy kosztów i korzyści wdrożenia nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi wskazują na brak finansowej opłacalności takiej inwestycji przy aktualnie założonym poziomie kosztów inwestycyjnych. Tym niemniej, w przypadku pilotażowej inwestycji znaczną część kosztów stanowią koszty jednorazowe związane z nabyciem innowacyjnego rozwiązania informatycznego służącego monitoringowi gospodarki odpadami stworzonego na specjalne potrzeby gminy Kępice. W przypadku implementacji nowego systemu gospodarki odpadami w kolejnych miejscach gminy, koszt ten może zmaleć do około 50 – 100 tys. zł. Wówczas zasadniczym kosztem będzie instalacja urządzeń, nie zaś zakup oprogramowania, które stanowi istotny udział w kosztach inwestycyjnych. Przy takich nakładach inwestycyjnych wartości zerowe lub dodatnie odnotowałyby wskaźniki finansowej efektywności FNPV i FRR. Wówczas budżet systemu gospodarowania odpadami komunalnymi równoważyłby się. Korzyści ekonomiczne, społeczne i środowiskowe wdrożenia nowego systemu w kolejnych lokalizacjach mogłyby znacznie przewyższać koszty finansowe związane z takimi inwestycjami.
[Oś czasu całego projektu, opcjonalnie do wykorzystania]
- 11.2017 r. złożono fiszkę zgłoszeniową w konkursu dotacji ogłoszonego 18 lipca 2017 roku przez Ministerstwo Rozwoju (MR), Konkurs skierowany do jednostek samorządu terytorialnego pod tytułem: „HUMAN SMART CITIES. Inteligentne miasta współtworzone przez mieszkańców” współfinansowany z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2014-2020.
- 10.2018 spotkanie z potencjalnym, kluczowym partnerem – Politechniką Gdańską.
- 10.2018 r. Gmina Kępice wspólnie z Politechniką Gdańską i Stowarzyszeniem na Rzecz Miasta i Gminy Kępice „Razem dla Kępic” złożyła kompletny wniosek o dofinansowanie projektu.
- 04.2019 – rozpoczęcie realizacji projektu
- 2019 – wizyta studyjna w Nakle nad Notecią
- 09-12.06.2019 – wizyta studyjna w Szwecji
- 09.2019 – Konferencja otwierająca projekt –
-
09.2019 – Zakończenie etapu nr 1 projektu tj. „Pogłębiona diagnoza i analiza problemu, w tym konsultacje społeczne” w wyniku czego na podstawie wywiadów pogłębionych i ankiet wśród mieszkańców gminy Kępice opracowano szczegółowe założenia do SMOK i przyjęto:
- Strategię wdrażania Systemu Monitorowania Gospodarki Odpadami i komunikacji z mieszkańcami
- Raport z diagnozy wraz z rekomendacjami
- 10.2019 – Udział w Targach Pol-Eco Poznań
- 08.2020 – wybór wykonawcy SMOK (termin realizacji inwestycji do 28.02.2021).
Dane udostępnione przez Urząd Miejski w Kępicach z 30.04.2020.
